kutubhona

деган қавли: яъни шундай имомлар қилгинки, биз олдингилардан ўрнак олиб эргашайлик ва кейингилар биздан ўрнак олиб эргашсинлар». Аллоҳ Таолонинг:

وَإِذِ ابْتَلَى إِبْرَاهِيمَ رَبُّهُ بِكَلِمَاتٍ فَأَتَمَّهُنَّ قَالَ إِنِّي جَاعِلُكَ لِلنَّاسِ إِمَاماً قَالَ وَمِن ذُرِّيَّتِي قَالَ لاَ يَنَالُ عَهْدِي الظَّالِمِينَ

«Эсланг: Иброҳимни Парвардигори бир неча сўзлар билан имтиҳон қилганида, уларни бенуқсон ҳолда адо этди. Шунда (Аллоҳ таоло): «Албатта Мен сени одамларга имом қилгувчидирман», деди. «Зурриётимни ҳам-а?» - деб сўради у. (Аллоҳ таоло) айтди: «Менинг бу аҳдим (сенинг зурриётинг орасидаги) золим кимсаларга етмайди» [Бақара: 124]
деган қавлидаги имом калимасидан мурод нубувват ва эргашиладиган ўрнакдир. Чунки ундан кейинги оятларда Каъба ҳақида, Исмоил қавми ҳақида сўнгра Иброҳимга пайғамбарлик берилиши ҳақида сўз боради. Демак оятнинг маъноси: Биз сизни одамлар ўрнак оладиган имом ва одамлар эргашадиган пайғамбар қилдик. Бу оятдаги имом калимаси халифалик ёки ҳокимият маъносини англатиши мумкин эмас. Зеро Иброҳим а.с. ҳокимиятни эгалламаган ва ҳоким бўлмаган, аксинча набий ва росул бўлган. Шунинг учун Иброҳим а.с. Аллоҳ Таолодан ўзига қилиб берган нарсани зурриётларига ҳам қилиб беришини сўраган пайтда Аллоҳ Таоло унга бу мансаб, яъни ўрнак бўлиш ва нубувват золимлар учун бўлмаслигини айтди. Демак бу оятда халифанинг маъсум бўлиши кераклигига далолат қиладиган ҳеч нарса йўқ. Бунинг устига “золимлар” сўзининг мафҳумул мухолафаси 1 “маъсумлар” сўзи эмас, балки “одиллар” сўзидир. Чунки золим бўлмаганлар маъсумлар эмас, аксинча адолат билан сифатланган кишилардир. Энди иккинчи нассга, яъни:

أَفَمَن يَهْدِي إِلَى الْحَقِّ
«Энди ҳақ йўлга ҳидоят қиладиган зот…» [Юнус: 35]
оятига келсак бу оятнинг тўлиқ матни қуйдагичадир:

قُلْ هَلْ مِن شُرَكَآئِكُم مَّن يَهْدِي إِلَى الْحَقِّ قُلِ اللّهُ يَهْدِي لِلْحَقِّ أَفَمَن يَهْدِي إِلَى الْحَقِّ أَحَقُّ أَن يُتَّبَعَ أَمَّن لاَّ يَهِدِّي إِلاَّ أَن يُهْدَى فَمَا لَكُمْ كَيْفَ تَحْكُمُونَ

«Айтинг (сўранг): «Бутларингиз орасида ҳақ йўлга ҳидоят қила оладиган биров борми?!» Айтинг: «Аллоҳ ҳақ йўлга ҳидоят қилур. Энди ҳақ йўлга ҳидоят қиладиган зот итоат этилишга

1 мафҳумул мухолафа – лафзнинг далолатидан тушуниладиган маъно лафзнинг ўзидан тушуниладиган маънога зид келса бу мафҳумул мухолафа бўлади, масалан, «Бойнинг (қарзни) кечиктириши зулмдир» ҳадисининг мафҳумул мухолафаси «камбағалнинг қарзни кечиктириши зулм эмас» (мафҳумул мувофақани ҳам қаранг 160-б).